Το Πάσχα αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, αλλά κυρίως τη Μεγάλη Εβδομάδα (ή Εβδομάδα των Παθών), συνηθίζεται να πραγματοποιούνται ξεχωριστά ήθη και έθιμα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.
Από τις πασίγνωστες μποτήδες στη Κέρκυρας ως τα πασχαλοτράγουδα στη Καλαμπάκα, κάθε παράδοση ντύνει με ένα μοναδικό και ιδιόμορφο τρόπο τον πολιτιστικό και θρησκευτικό προφίλ της Ελλάδας. Αυτήν την περίοδο, ο θρησκευτικός τουρισμός φτάνει στο απόγειο του καθοδηγώντας τους πιστούς σε εναλλακτικούς προορισμούς.
Πασχαλινό Έθιμο Κέρκυρας: Μποτήδες
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινά ξημερώματα με το έθιμο του τεχνητού σεισμού, ενώ μερικές ώρες αργότερα (στις 11.00 πμ) γίνεται η Πρώτη Ανάσταση με τη ρίψη των “μπότηδων». Το συγκεκριμένο έθιμο, αποτελεί επιρροή των Ενετών, οι οποίοι συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά (την μεγαλύτερη γιορτή των καθολικών), να ρίχνουν από τα παράθυρά τους παλιά αντικείμενα, προκειμένου να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια. Οι Κερκυραίοι οικειοποιήθηκαν το έθιμο αυτό και το ενέταξαν στις εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα. Στις μέρες μας, τα παλιά αντικείμενα αντικαταστάθηκαν από πήλινες στάμνες (μπότηδες) γεμάτες νερό.
Μια διαφορετική ερμηνεία δίνει στο έθιμο ειδωλολατρική προέλευση. Δεδομένου ότι το Πάσχα βρίσκεται στην αρχή της νέας βλαστικής περιόδου, οι τρυφεροί καρποί συλλέγονται σε νέα δοχεία, ενώ τα παλιά ρίχνονται. Μετά το σπάσιμο των κανατιών, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης παίζοντας χαρούμενα εμβατήρια.
Την ίδια ώρα στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης, πραγματοποιείται το έθιμο της “μαστέλας”. Ένα μισοβάρελο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα «για το καλό”. Με την πρώτη καμπάνα της Ανάστασης, κάποιος βουτάει μέσα για να μαζέψει τα κέρματα. Η συγκεκριμένη εκδήλωση οργανώνεται από τον Οργανισμό Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (Ο.Κ.Ε.).
Πασχαλινό Έθιμο Χίου: Βροντάδο – Ρουκετοπόλεμος
Ο Βροντάδος εκτείνεται βόρεια της πόλης της Χίου και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού. Εδώ κατοικούν οι περισσότεροι καπεταναίοι και ναυτικοί του νησιού. Το έθιμο των ρουκετών που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής, λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.
Πρόκειται για μια ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες ενορίες της πόλης αυτής του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής.
Αρχικά, οι κάτοικοι των δύο ενοριών των εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες- βεγγαλικά, που κατασκευάζουν οι ίδιοι. Τα υλικά που χρησιμοποιούν είναι νίτρο, θειάφι και μπαρούτι και για την κατασκευή τους απαιτείται μεγάλη προσοχή και εμπειρία που κληροδοτείται πια από γενιά σε γενιά.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Τα τελευταία χρόνια οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό.
Πασχαλινό Έθιμο της Πάτμου: Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα
Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα είναι ένα θρησκευτικό έθιμο και πρόκειται για την αναπαράσταση της πράξης του Ιησού πριν το Μυστικό Δείπνο. Ο Χριστός πήρε μια λεκάνη νερό και έπλυνε τα πόδια των μαθητών του. Η αναπαράσταση λαμβάνει χώρα το μεσημέρι της Μεγάλης Πέμπτης, στην πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο Δημαρχείο. Τους 12 Αποστόλους υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί, το ρόλο του Χριστού, ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός. Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστολο Πέτρο και τον Ιούδα ως «πρωταγωνιστές» μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδια των μοναχών με νερό. Έπειτα η πομπή επιστρέφει στο μοναστήρι.
Πασχαλινά Έθιμα Μετεώρων
Το επιβλητικό λίθινο δάσος των Μετεώρων με τα μοναστήρια με την πλούσια ιστορία προσφέρεται ως ιδανικός προορισμός για τη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα.
Έθιμο της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως στην Καλαμπάκα
Στην περιοχή της Καλαμπάκας κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα διαδραματίζεται το έθιμο της Σταυροπροσκύνησης. Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται «Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης». Μετά από τη μεγάλη Δοξολογία στον Όρθρο, ο Σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του Ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα. Στο τέλος κάθε λειτουργίας γίνεται προσκύνηση του Σταυρού. Οι γυναίκες ανεβαίνουν στο βράχο της «μικρής Αιάς», όπως λέγεται, τραγουδώντας τα γνωστά πασχαλοτράγουδα. Στη συνέχεια κατεβαίνουν στον Άγιο Αντώνιο, το μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται στα ριζά του βράχου πιάνοντας χορό, επαναλαμβάνοντας τα γνωστά τραγούδια της Πασχαλιάς και αφού χτυπήσει η καμπάνα της Μεγάλης Εκκλησιάς -όπως αποκαλούσαν οι παλιοί Καλαμπακιώτες τον Ιστορικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου- μαζεύονται για να παρακολουθήσουν τον Εσπερινό.
Πασχαλινό Έθιμο Ύδρας: Η Θαλασσινή Περιφορά του Επιταφίου
Το Πάσχα στην Ύδρα είναι σίγουρα διαφορετικό από οτιδήποτε άλλο έχεις ζήσει. Σε αυτό το νησί της Ελλάδος με την ένδοξη ιστορία οι ντόπιοι ξέρουν να κρατούν τις παραδόσεις.
Όποιος επιλέξει να περάσει αυτές τις άγιες μέρες στο νησί της Ύδρας θα ζήσει από κοντά τη μοναδική εμπειρία της περιφοράς του επιταφίου στη συνοικία Καμίνι. Ο επιτάφιος εδώ μπαίνει στη θάλασσα όπου διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική την οποία απολαμβάνουν κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες του νησιού. Στη συνέχεια, τέσσερις επιτάφιοι συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι.
Την ημέρα του Πάσχα ο Ιούδας κρεμασμένος παραδίδεται στις φλόγες αφού πρώτα «τιμωρηθεί» από τα όπλα των ντόπιων.
Πασχαλινό Έθιμο Λεωνίδιου: Αερόστατα στον ουρανό
Οι γυναίκες τραγουδώντας στους κήπους μαζεύουν τριαντάφυλλα, αγριολούλουδα, βιολέτες λευκές, κόκκινες, μωβ για να κεντήσουν τα στεφάνια και να πλέξουν τους σταυρούς που θα στολίσουν τους Επιταφίους της Μεγάλης Παρασκευής, για να πραγματοποιήσουν μια μαγευτική περιφορά στις γειτονιές του Λεωνιδίου την πένθιμη αυτή νύχτα. Τα κορίτσια κόβουν πορτοκάλια, νεράντζια και ότι φρούτο φανταστείς από τα δέντρα για να τα κάνουν φαναράκια που θα φωτίσουν τους δρόμους και τα παραδοσιακά σοκάκια της αγοράς.
Το αποκορύφωμα όμως, η έκσταση της δημιουργίας η εκδήλωση της ελευθερίας, το νόημα της Ανάστασης είναι η κατασκευή των αεροστάτων, που μικροί, μεγάλοι άντρες και γυναίκες, επιδίδονται εβδομάδες πριν το Μεγάλο Σάββατο που έχουν την τιμητική τους και μοναδική παρουσία.
Δεκαέξι πολύχρωμες λεπτές κόλλες ενώνονται και στη βάση τους πλεγμένο ένα στρογγυλό καλάμι που πάνω στο σταυρωτό σύρμα του θα μπει η «κολημάρα», το πανί ποτισμένο με λάδι και λίγο πετρέλαιο, τα καύσιμα για να το απελευθερώσουν.
Δεν είναι ένα και δύο. Πάνω από 1.000 τέτοια αερόστατα, απ’ όλες τις ενορίες του Λεωνιδίου, θα κάνουν το ταξίδι τους τη γλυκιά αναστάσιμη βραδιά, συμπληρώνοντας τον ουρανό μ’ αστέρια, δηλώνοντας ταυτόχρονα την Ανάσταση της ψυχής, την απελευθέρωση, την κάθαρση από τα δεινά, τον εξορκισμό του κακού στον οποίο συμβάλλουν βέβαια τα βαρελότα, οι δυναμίτες και τα βεγγαλικά που με τον πιο προσεκτικό τρόπο πετάγονται από τους άντρες και τους μεγαλύτερους.
Το κάψιμο του Ιούδα, σωρός από ξύλα, αφάνες και κλαδιά συμπληρώνει την εικόνα της Ανάστασης.
Κι όλα αυτά με το Χριστός Ανέστη!
Πασχαλινό Έθιμο Τήνου: Κυριακή των Βαΐων
Η Τήνος είναι ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς των θρησκευόμενων, και πολύ δημοφιλής για το Πάσχα. Δεν είναι λίγοι οι ιεροί χώροι και οι εκκλησιές αφιερωμένοι στην Παναγία στην Τήνο. Το πασχαλινό έθιμο που ξεχωρίζει είναι εκείνο της Κυριακής των Βαΐων.
Την Κυριακή των Βαΐων τα παιδιά έπλεκαν ένα στεφάνι που στόλιζαν με μαργαρίτες. Στη συνέχεια, τριγυρνούσαν στα σοκάκια, περιέφεραν το στεφάνι και προσπαθούσαν με τις «αργινάρες» (ξύλινες ροκάνες) να κάνουν τη μεγαλύτερη δυνατή φασαρία για να ξορκίσουν το κακό. Φτάνοντας στη θάλασσα, έριχναν το στεφάνι στο νερό. Δεδομένου ότι τη συγκεκριμένη Κυριακή της Σαρακοστής επιτρέπεται το ψάρι τραγουδούσαν το: «Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό !» Στη λειτουργία τα «βάγια» κρέμονται από τα καντήλια και τους πολυελαίους της εκκλησίας και οι πιστοί προσπαθούν να τα πιάσουν για να τα φυλάξουν όλο το χρόνο.
Πασχαλινό Έθιμο Καλαμάτας: Σαϊτοπόλεμος – Το ζεϊμπέκικο της φωτιάς
Ένα από τα πιο παλιά πασχαλινά έθιμα στην Μεσσηνία με επίκεντρο την πόλη της Καλαμάτας είναι ο Σαϊτοπόλεμος. Ένα έθιμο με ρίζες από την επανάσταση του 1821 το οποίο αναβιώνει κάθε Κυριακή του Πάσχα στην Καλαμάτα και λίγες άλλες περιοχές της Μεσσηνίας, όπως η Εύα, ο Άρις και η Θουρία. Κάθε χρόνο μετά την Καθαρή Δευτέρα διάφορες ομάδες που αποκαλούνται “Μπουλούκια” αρχίζουν την σαρανταήμερη προετοιμασία τους.
Ανήμερα του Πάσχα, στις 20.00, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων πραγματοποιούν το σαϊτοπόλεμο. Το έθιμο προήλθε από μια ευφυή χρήση των Ελλήνων στον απελευθερωτικό πόλεμο του 1821, ως ένα είδος εκφοβισμού του ιππικού των Τούρκων. Αρχικά ήταν αυτοσχέδιες κατασκευές, όπου με χρήση μπαρουτιού τοποθετημένο σε αδειασμένο καλάμι, απελευθέρωναν ισχυρή φλόγα από την μια πλευρά που τρομοκρατούσε τα υποζύγια των Τούρκων ιππέων. Μετά το πέρας του πολέμου αυτές οι αυτοσχέδιες κατασκευές εξελίχθηκαν και μετατράπηκαν στο γνωστό έθιμο του Σαϊτοπόλεμου.
Τη Δευτέρα του Πάσχα, στις 20.30, στην Τοπική Κοινότητα Αιθαίας (κεντρική πλατεία) λαμβάνουν χώρα τα έθιμα του Σαϊτοπόλεμου και το κάψιμο του Ιούδα.
Πασχαλινό Έθιμο Κρήτης: Το κάψιμο του Ιούδα
Στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα στα χωριά της Κρήτης -κυρίως- τηρούνται τα εξής:
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι (σπάγκο) κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην Κρήτη, ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή, υπάρχει το έθιμο στο οποίο ο ιερέας μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενεές πίσω.
Το Μεγάλο Σάββατο, το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στη ρεματιά με τα ξύλα, για το φόβο των Ιουδαίων, δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλάψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια βάζουν φωτιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα. Την ημέρα της Ανάστασης ακόμα και εχθροί δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Πασχαλινό Έθιμο Ζακύνθου: Μεταμεσονύκτιος Επιτάφιος
Η Ακολουθία του Επιταφίου σύμφωνα με παλαιό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 02:00 το πρωί. Στις 04:00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου, ο οποίος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία. Κατά την πρώτη Ανάσταση πραγματοποιείται και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών.
Πασχαλινό Έθιμο Ηπείρου: Ο «νεκρός» Ζαφείρης
Την Κυριακή του Πάσχα και καθόλη τη διάρκεια της Άνοιξης στην Ήπειρο αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη. Το όνομα δεν είναι σταθερό και μπορεί και να συναντηθεί ως Μαγιόπουλο ή ακόμα και Φουσκοδέντρι. Το έθιμο αυτό είναι ουσιαστικά ένα παιδικό παιχνίδι και την αναβίωση του. Το παιδί που έχει το ρόλο του Ζαφείρη παριστάνει το νεκρό, ενώ τα υπόλοιπα μαζεύουν λουλούδια και φύλλα. Τον στολίζουν και παράλληλα τον μοιρολογούν κρατώντας στα χέρια τους καλάμια αντί για λαμπάδες. Στο τέλος του μοιρολογιού, όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο «νεκρός» ανασταίνεται από το στολισμένο με λουλούδια κρεβάτι του και τα κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας. Αλίμονο στον άτυχο που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, γιατί θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς ή του επόμενου γύρου.
Βασιλική Θεοδωρίδου | Πηγή: checkin.trivago.gr
Από τις πασίγνωστες μποτήδες στη Κέρκυρας ως τα πασχαλοτράγουδα στη Καλαμπάκα, κάθε παράδοση ντύνει με ένα μοναδικό και ιδιόμορφο τρόπο τον πολιτιστικό και θρησκευτικό προφίλ της Ελλάδας. Αυτήν την περίοδο, ο θρησκευτικός τουρισμός φτάνει στο απόγειο του καθοδηγώντας τους πιστούς σε εναλλακτικούς προορισμούς.
Πασχαλινό Έθιμο Κέρκυρας: Μποτήδες
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινά ξημερώματα με το έθιμο του τεχνητού σεισμού, ενώ μερικές ώρες αργότερα (στις 11.00 πμ) γίνεται η Πρώτη Ανάσταση με τη ρίψη των “μπότηδων». Το συγκεκριμένο έθιμο, αποτελεί επιρροή των Ενετών, οι οποίοι συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά (την μεγαλύτερη γιορτή των καθολικών), να ρίχνουν από τα παράθυρά τους παλιά αντικείμενα, προκειμένου να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια. Οι Κερκυραίοι οικειοποιήθηκαν το έθιμο αυτό και το ενέταξαν στις εορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα. Στις μέρες μας, τα παλιά αντικείμενα αντικαταστάθηκαν από πήλινες στάμνες (μπότηδες) γεμάτες νερό.
Μια διαφορετική ερμηνεία δίνει στο έθιμο ειδωλολατρική προέλευση. Δεδομένου ότι το Πάσχα βρίσκεται στην αρχή της νέας βλαστικής περιόδου, οι τρυφεροί καρποί συλλέγονται σε νέα δοχεία, ενώ τα παλιά ρίχνονται. Μετά το σπάσιμο των κανατιών, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης παίζοντας χαρούμενα εμβατήρια.
Την ίδια ώρα στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης, πραγματοποιείται το έθιμο της “μαστέλας”. Ένα μισοβάρελο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα «για το καλό”. Με την πρώτη καμπάνα της Ανάστασης, κάποιος βουτάει μέσα για να μαζέψει τα κέρματα. Η συγκεκριμένη εκδήλωση οργανώνεται από τον Οργανισμό Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (Ο.Κ.Ε.).
Πασχαλινό Έθιμο Χίου: Βροντάδο – Ρουκετοπόλεμος
Ο Βροντάδος εκτείνεται βόρεια της πόλης της Χίου και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νομού. Εδώ κατοικούν οι περισσότεροι καπεταναίοι και ναυτικοί του νησιού. Το έθιμο των ρουκετών που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής, λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.
Πρόκειται για μια ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στις δυο μεγαλύτερες ενορίες της πόλης αυτής του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής.
Αρχικά, οι κάτοικοι των δύο ενοριών των εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες- βεγγαλικά, που κατασκευάζουν οι ίδιοι. Τα υλικά που χρησιμοποιούν είναι νίτρο, θειάφι και μπαρούτι και για την κατασκευή τους απαιτείται μεγάλη προσοχή και εμπειρία που κληροδοτείται πια από γενιά σε γενιά.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Τα τελευταία χρόνια οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό.
Πασχαλινό Έθιμο της Πάτμου: Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα
Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα είναι ένα θρησκευτικό έθιμο και πρόκειται για την αναπαράσταση της πράξης του Ιησού πριν το Μυστικό Δείπνο. Ο Χριστός πήρε μια λεκάνη νερό και έπλυνε τα πόδια των μαθητών του. Η αναπαράσταση λαμβάνει χώρα το μεσημέρι της Μεγάλης Πέμπτης, στην πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο Δημαρχείο. Τους 12 Αποστόλους υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί, το ρόλο του Χριστού, ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός. Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστολο Πέτρο και τον Ιούδα ως «πρωταγωνιστές» μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδια των μοναχών με νερό. Έπειτα η πομπή επιστρέφει στο μοναστήρι.
Πασχαλινά Έθιμα Μετεώρων
Το επιβλητικό λίθινο δάσος των Μετεώρων με τα μοναστήρια με την πλούσια ιστορία προσφέρεται ως ιδανικός προορισμός για τη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα.
Έθιμο της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως στην Καλαμπάκα
Στην περιοχή της Καλαμπάκας κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα διαδραματίζεται το έθιμο της Σταυροπροσκύνησης. Η τρίτη Κυριακή των Νηστειών ονομάζεται «Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης». Μετά από τη μεγάλη Δοξολογία στον Όρθρο, ο Σταυρός μεταφέρεται σε μια σεμνή πομπή στο κέντρο του Ναού και παραμένει εκεί όλη την υπόλοιπη εβδομάδα. Στο τέλος κάθε λειτουργίας γίνεται προσκύνηση του Σταυρού. Οι γυναίκες ανεβαίνουν στο βράχο της «μικρής Αιάς», όπως λέγεται, τραγουδώντας τα γνωστά πασχαλοτράγουδα. Στη συνέχεια κατεβαίνουν στον Άγιο Αντώνιο, το μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται στα ριζά του βράχου πιάνοντας χορό, επαναλαμβάνοντας τα γνωστά τραγούδια της Πασχαλιάς και αφού χτυπήσει η καμπάνα της Μεγάλης Εκκλησιάς -όπως αποκαλούσαν οι παλιοί Καλαμπακιώτες τον Ιστορικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου- μαζεύονται για να παρακολουθήσουν τον Εσπερινό.
Πασχαλινό Έθιμο Ύδρας: Η Θαλασσινή Περιφορά του Επιταφίου
Το Πάσχα στην Ύδρα είναι σίγουρα διαφορετικό από οτιδήποτε άλλο έχεις ζήσει. Σε αυτό το νησί της Ελλάδος με την ένδοξη ιστορία οι ντόπιοι ξέρουν να κρατούν τις παραδόσεις.
Όποιος επιλέξει να περάσει αυτές τις άγιες μέρες στο νησί της Ύδρας θα ζήσει από κοντά τη μοναδική εμπειρία της περιφοράς του επιταφίου στη συνοικία Καμίνι. Ο επιτάφιος εδώ μπαίνει στη θάλασσα όπου διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική την οποία απολαμβάνουν κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες του νησιού. Στη συνέχεια, τέσσερις επιτάφιοι συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι.
Την ημέρα του Πάσχα ο Ιούδας κρεμασμένος παραδίδεται στις φλόγες αφού πρώτα «τιμωρηθεί» από τα όπλα των ντόπιων.
Πασχαλινό Έθιμο Λεωνίδιου: Αερόστατα στον ουρανό
Οι γυναίκες τραγουδώντας στους κήπους μαζεύουν τριαντάφυλλα, αγριολούλουδα, βιολέτες λευκές, κόκκινες, μωβ για να κεντήσουν τα στεφάνια και να πλέξουν τους σταυρούς που θα στολίσουν τους Επιταφίους της Μεγάλης Παρασκευής, για να πραγματοποιήσουν μια μαγευτική περιφορά στις γειτονιές του Λεωνιδίου την πένθιμη αυτή νύχτα. Τα κορίτσια κόβουν πορτοκάλια, νεράντζια και ότι φρούτο φανταστείς από τα δέντρα για να τα κάνουν φαναράκια που θα φωτίσουν τους δρόμους και τα παραδοσιακά σοκάκια της αγοράς.
Το αποκορύφωμα όμως, η έκσταση της δημιουργίας η εκδήλωση της ελευθερίας, το νόημα της Ανάστασης είναι η κατασκευή των αεροστάτων, που μικροί, μεγάλοι άντρες και γυναίκες, επιδίδονται εβδομάδες πριν το Μεγάλο Σάββατο που έχουν την τιμητική τους και μοναδική παρουσία.
Δεκαέξι πολύχρωμες λεπτές κόλλες ενώνονται και στη βάση τους πλεγμένο ένα στρογγυλό καλάμι που πάνω στο σταυρωτό σύρμα του θα μπει η «κολημάρα», το πανί ποτισμένο με λάδι και λίγο πετρέλαιο, τα καύσιμα για να το απελευθερώσουν.
Δεν είναι ένα και δύο. Πάνω από 1.000 τέτοια αερόστατα, απ’ όλες τις ενορίες του Λεωνιδίου, θα κάνουν το ταξίδι τους τη γλυκιά αναστάσιμη βραδιά, συμπληρώνοντας τον ουρανό μ’ αστέρια, δηλώνοντας ταυτόχρονα την Ανάσταση της ψυχής, την απελευθέρωση, την κάθαρση από τα δεινά, τον εξορκισμό του κακού στον οποίο συμβάλλουν βέβαια τα βαρελότα, οι δυναμίτες και τα βεγγαλικά που με τον πιο προσεκτικό τρόπο πετάγονται από τους άντρες και τους μεγαλύτερους.
Το κάψιμο του Ιούδα, σωρός από ξύλα, αφάνες και κλαδιά συμπληρώνει την εικόνα της Ανάστασης.
Κι όλα αυτά με το Χριστός Ανέστη!
Πασχαλινό Έθιμο Τήνου: Κυριακή των Βαΐων
Η Τήνος είναι ένας από τους σημαντικότερους προορισμούς των θρησκευόμενων, και πολύ δημοφιλής για το Πάσχα. Δεν είναι λίγοι οι ιεροί χώροι και οι εκκλησιές αφιερωμένοι στην Παναγία στην Τήνο. Το πασχαλινό έθιμο που ξεχωρίζει είναι εκείνο της Κυριακής των Βαΐων.
Την Κυριακή των Βαΐων τα παιδιά έπλεκαν ένα στεφάνι που στόλιζαν με μαργαρίτες. Στη συνέχεια, τριγυρνούσαν στα σοκάκια, περιέφεραν το στεφάνι και προσπαθούσαν με τις «αργινάρες» (ξύλινες ροκάνες) να κάνουν τη μεγαλύτερη δυνατή φασαρία για να ξορκίσουν το κακό. Φτάνοντας στη θάλασσα, έριχναν το στεφάνι στο νερό. Δεδομένου ότι τη συγκεκριμένη Κυριακή της Σαρακοστής επιτρέπεται το ψάρι τραγουδούσαν το: «Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό !» Στη λειτουργία τα «βάγια» κρέμονται από τα καντήλια και τους πολυελαίους της εκκλησίας και οι πιστοί προσπαθούν να τα πιάσουν για να τα φυλάξουν όλο το χρόνο.
Πασχαλινό Έθιμο Καλαμάτας: Σαϊτοπόλεμος – Το ζεϊμπέκικο της φωτιάς
Ένα από τα πιο παλιά πασχαλινά έθιμα στην Μεσσηνία με επίκεντρο την πόλη της Καλαμάτας είναι ο Σαϊτοπόλεμος. Ένα έθιμο με ρίζες από την επανάσταση του 1821 το οποίο αναβιώνει κάθε Κυριακή του Πάσχα στην Καλαμάτα και λίγες άλλες περιοχές της Μεσσηνίας, όπως η Εύα, ο Άρις και η Θουρία. Κάθε χρόνο μετά την Καθαρή Δευτέρα διάφορες ομάδες που αποκαλούνται “Μπουλούκια” αρχίζουν την σαρανταήμερη προετοιμασία τους.
Ανήμερα του Πάσχα, στις 20.00, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων πραγματοποιούν το σαϊτοπόλεμο. Το έθιμο προήλθε από μια ευφυή χρήση των Ελλήνων στον απελευθερωτικό πόλεμο του 1821, ως ένα είδος εκφοβισμού του ιππικού των Τούρκων. Αρχικά ήταν αυτοσχέδιες κατασκευές, όπου με χρήση μπαρουτιού τοποθετημένο σε αδειασμένο καλάμι, απελευθέρωναν ισχυρή φλόγα από την μια πλευρά που τρομοκρατούσε τα υποζύγια των Τούρκων ιππέων. Μετά το πέρας του πολέμου αυτές οι αυτοσχέδιες κατασκευές εξελίχθηκαν και μετατράπηκαν στο γνωστό έθιμο του Σαϊτοπόλεμου.
Τη Δευτέρα του Πάσχα, στις 20.30, στην Τοπική Κοινότητα Αιθαίας (κεντρική πλατεία) λαμβάνουν χώρα τα έθιμα του Σαϊτοπόλεμου και το κάψιμο του Ιούδα.
Πασχαλινό Έθιμο Κρήτης: Το κάψιμο του Ιούδα
Στην Κρήτη, τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι πολλά και πέρα από τα γνωστά που ισχύουν σε όλη την Ελλάδα στα χωριά της Κρήτης -κυρίως- τηρούνται τα εξής:
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακούν τραγούδια, δεν τραγουδάνε ούτε σφυρίζουν, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά και με ένα σπαούλι (σπάγκο) κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον «Ιούδα», τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό,τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί «ο βρώμος ο Ιούδας», τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην Κρήτη, ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή, υπάρχει το έθιμο στο οποίο ο ιερέας μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενεές πίσω.
Το Μεγάλο Σάββατο, το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στη ρεματιά με τα ξύλα, για το φόβο των Ιουδαίων, δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλάψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια βάζουν φωτιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα. Την ημέρα της Ανάστασης ακόμα και εχθροί δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Πασχαλινό Έθιμο Ζακύνθου: Μεταμεσονύκτιος Επιτάφιος
Η Ακολουθία του Επιταφίου σύμφωνα με παλαιό έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 02:00 το πρωί. Στις 04:00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου, ο οποίος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία. Κατά την πρώτη Ανάσταση πραγματοποιείται και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών.
Πασχαλινό Έθιμο Ηπείρου: Ο «νεκρός» Ζαφείρης
Την Κυριακή του Πάσχα και καθόλη τη διάρκεια της Άνοιξης στην Ήπειρο αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη. Το όνομα δεν είναι σταθερό και μπορεί και να συναντηθεί ως Μαγιόπουλο ή ακόμα και Φουσκοδέντρι. Το έθιμο αυτό είναι ουσιαστικά ένα παιδικό παιχνίδι και την αναβίωση του. Το παιδί που έχει το ρόλο του Ζαφείρη παριστάνει το νεκρό, ενώ τα υπόλοιπα μαζεύουν λουλούδια και φύλλα. Τον στολίζουν και παράλληλα τον μοιρολογούν κρατώντας στα χέρια τους καλάμια αντί για λαμπάδες. Στο τέλος του μοιρολογιού, όλα τα παιδιά μαζί φωνάζουν «Σήκου Ζαφείρη, Σήκου!» και ο «νεκρός» ανασταίνεται από το στολισμένο με λουλούδια κρεβάτι του και τα κυνηγά φωνάζοντας και γελώντας. Αλίμονο στον άτυχο που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης, γιατί θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς ή του επόμενου γύρου.
Βασιλική Θεοδωρίδου | Πηγή: checkin.trivago.gr