Και χρησιμοποιώντας τη δύναμη των επιστημών, και το μυστικό της ενότητας εμείς θα καταργήσουμε τους κανόνες των εθνών και των θρησκειών. (Απόσπασμα από το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ «Tο έπος του γιου του Καδή της Σιμάβνα Σεϊχη Μπεντρεντίν»)
Πολλοί είναι αυτοί που εκπλήσσονται όταν ανακαλύπτουν ότι οι Σέρρες μία σχετικά μικρή πόλη και όχι ιδιαίτερα τουριστική είναι γνωστή στους περισσότερους Τούρκους. Ένας από τους λόγους είναι ότι οι Σέρρες κατά την Οθωμανική κυριαρχία ήταν σημαντικό εμπορικό κέντρο που βρισκόταν στο δρόμο για την Κωνσταντινούπολη, κυρίως όμως είναι γνωστή γιατί στις Σέρρες δικάστηκε και τελικά απαγχονίστηκε ο πρώτος «μουσουλμάνος σοσιαλιστής» όπως αποκαλείται από πολλούς, ο Σεΐχης Μπεντρεντίν.
Έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο ότι επισκέπτονται τις Σέρρες πολλοί μουσουλμάνοι Αλεβίτες (ετερόδοξοι μουσουλμάνοι) για να προσκυνήσουν το μέρος όπου μαρτύρησε και θάφτηκε ο εμπνευστής ενός μεγάλου κοινωνικοπολιτικού κινήματος του 15ου αιώνα. Για τον Σεΐχη Μπεντρεντίν έχουν γραφτεί πολλά βιβλία και έργα, αλλά αυτό που αναβίωσε τη μνήμη του και να τον έκανε ευρέως γνωστό είναι το ποίημα του μεγάλου Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ, «Το έπος του γιου του Καδή της Σιμάβνα Σεΐχη Μπεντρεντίν», το οποίο γράφτηκε το 1936, όταν ο ποιητής βρισκόταν στη φυλακή.
Αλλά ποιος είναι ο Σεΐχης Μπεντρεντίν;
Ο Μπεντρεντίν γεννήθηκε το 1358 στη Σιμάβνα (κοντά στο Διδυμότειχο) από πατέρα Τούρκο Καδή (δικαστή) και μητέρα Ελληνίδα που εξισλαμίστηκε, από την οποία πιθανότατα έμαθε την ελληνική γλώσσα και τα στοιχεία του χριστιανισμού. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του φάνηκε η οξύτητα της σκέψης του. Οι πρώτες του σπουδές για το Ισλάμ έγιναν στην Αδριανούπολη και στο Ικόνιο, ενώ για να επεκτείνει τις γνώσεις του πήγε στο Κάιρο που μαζί με τη Βαγδάτη ήταν τα δύο μεγαλύτερα εκπαιδευτικά, και όχι μόνο, κέντρα του μουσουλμανικού κόσμου την εποχή εκείνη.
Τότε γνώρισε τον άνθρωπο που σημάδεψε τη ζωή του, τον Σεΐχη Αχλάτι, ο οποίος διακήρυττε μία άλλη προσέγγιση στη μέχρι τότε σουνί (ορθόδοξη) μορφή του ισλαμισμού, ένα είδος ισλαμικού μυστικισμού. Μετά από συζήτηση που είχε με τον περίεργο αυτό άνθρωπο ο Μπεντρεντίν ανακάλυψε ότι οτιδήποτε είχε μάθει μέχρι τότε ήταν μόνο η μισή αλήθεια και σε ένδειξη απογοήτευσης πέταξε όλα τα βιβλία του στον Νείλο ποταμό και άρχισε να περιπλανιέται ενδεής και να καλλιεργεί νέες σκέψεις και απόψεις τις οποίες υπερασπιζόταν με σθένος. Οι ιδέες του απέβλεπαν στη δημιουργία μιας αρμονικής κοινωνικοπολιτικής ζωής στην Ανατολία και τα Βαλκάνια, όπου θα υπάρχει δικαιοσύνη, και κοινοκτημοσύνη και θα έχουν εξαλειφθεί οι ανισότητες και οι διαχωρισμοί έθνους και θρησκείας.
Με τον Σεΐχη Αχλάτι ο Μπεντρεντίν αναπτύσσει μία νέα πτυχή της προσωπικότητάς του, ενώ είναι ειδικός στον ισλαμικό νόμο (κάτι αντίστοιχο με θεολόγο), γίνεται μυστικιστής και επαναστάτης, μαθαίνει για τον Πανθεϊσμό και τον Υλισμό και εμπνέεται από αντικομφορμιστικές αντιλήψεις. Ο Αχλάτι τον προέτρεψε να πάει στο Ταμπρίζ του Ιράν, που την εποχή εκείνη ήταν το μεγαλύτερο κέντρο του Ισλαμικού μυστικισμού. Στη συνέχεια επιστρέφει στο Κάιρο και διαδέχεται τον Σεΐχη Αχλάτι μετά τον θάνατό του το 1397.
Το 1403 αποφάσισε να εγκαταλείψει το Κάιρο και να μεταβεί στην Μικρά Ασία και στην γενέτειρα του την Αδριανούπολη, όπου έμεινε για λίγο με τους γονείς του. Εκεί γνώρισε και τον Μούσα Τσελεμπί, ο οποίος ήταν Σουλτάνος της Ρούμελης και ήταν σε εμφύλιο πόλεμο με τον αδελφό του Μεχμέτ Τσελεμπί, ο οποίος ήταν Σουλτάνος της Προύσας. Ο Μούσα Τσελεμπί τον διόρισε ανώτατο Στρατοδίκη (Καζασκέρ) της Ρούμελης, θέση την οποία χρησιμοποίησε για να προετοιμάσει την επανάσταση που σκόπευε να κάνει. Όταν το 1412 ο Μούσα Τσελεμπί τελικά νικήθηκε και απαγχονίστηκε από τον αδελφό του, ο Μπεντρεντίν εξορίστηκε στη Νίκαια μαζί με την οικογένειά του, την χριστιανή γυναίκα του και τα παιδιά του, δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Ο σεβασμός στην προσωπικότητά του λόγω των εξειδικευμένων γνώσεων του στον Ισλαμικό Νόμο τον γλίτωσαν από το θάνατο.
Στη Νίκαια (Ιζνίκ/Τουρκία) πλέον μαζί με τους υποψήφιους διαδόχους του τους Μπερκλούτζε Μουσταφά και Τορλάκ Κεμάλ οργάνωσε την επανάσταση που θα ακολουθούσε ενάντια στην απόλυτη ηγεμονία της κεντρικής εξουσίας των ορθόδοξων Οθωμανών, ένα πολιτικό κίνημα με θρησκευτικές διαστάσεις. Το 1415/16 έφυγε από εκεί και πήγε στο Ντελίορμαν (σημερινή περιοχή Ντομπρουτζά που ανήκει στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία) καθώς κινδύνευε, αφού ο Μπερκλούτζε Μουσταφά ξεκίνησε την επανάσταση στο Καράμπουρουν του Αϊδινίου και ο Τορλάκ Κεμάλ στη Μανίσα. Σε αυτές τις συγκρούσεις σκοτώθηκαν συνολικά περίπου 10.000 οπαδοί του Μπεντρεντίν και μαζί με αυτούς οι δύο υποψήφιοι διάδοχοί του.
Νικήθηκαν από τις 10.000 θυσιάστηκαν 8.000;
Για να μπορέσουνε να πούνε παντού όλοι με ένα στόμα να τραγουδήσουνε,όλοι μαζί να τραβήξουνε τα δίχτυα απ' τα νερά, να κάνουνε δαντέλα το σίδερο όλοι μαζί,όλοι μαζί να οργώσουνε τη γη, τα μελωμένα σύκα για να μπορέσουνε να φάνε όλοι μαζί όλα, εκτός από το μάγουλο της αγαπημένης.
Ναζίμ Χικμέτ
Στο Ντελίορμαν, ο Μπεντρεντίν άρχισε να οργανώνει μία νέα επανάσταση, αλλά συλλήφθηκε με ύπουλο τρόπο (πιθανότατα το 1416) από τους άντρες του Σουλτάνου Μεχμέτ Τσελεμπί που τον έφεραν στις Σέρρες ενώπιον του. Μπροστά στο Σουλτάνο ξεκίνησε η δίκη του για τις ετερόδοξες θρησκευτικές του απόψεις που θεωρούνταν πολύ επικίνδυνες από την Οθωμανική κυβέρνηση, αλλά πιστεύεται ότι κανένας Καδής δεν μπορούσε να αντικρούσει τις απόψεις του και να αποδείξει την ενοχή του. Έτσι ο Σουλτάνος κάλεσε τον Μεβλάνα Χαϊδάρ, ο οποίος ήταν ειδικός στον Ιερό Νόμο. Πιστεύεται ότι ούτε αυτός μπορούσε να τον καταδικάσει και τελικά ο ίδιος ο Μπεντρεντίν αποφάσισε για την καταδίκη του και έβαλε τη σφραγίδα του στη φετβά (ιερονομική ρήτρα) του Μεβλάνα Χαϊδάρ με την οποία δινόταν εντολή για την εκτέλεσή του.
Και του είπαν: «απολογήσου»!
Ο Μπεντρεντίν χαμογέλασε, τα μάτια του έλαμψαν, είπε:
– αφού νικηθήκαμε αυτή τη φορά τι άλλο μπορούμε να κάνουμε δογματικέ, τώρα μη λες τίποτε άλλο.
– Αφού η φετβά είναι δική μας δώστε τη σφραγίδα να τη βάλουμε εμείς.
Ναζίμ Χικμέτ
Κατ' εξαίρεση του γενικού κανόνα και λόγω του σεβασμού που ενέπνεε, ενώ τον καταδίκασαν σε θάνατο, δεν πείραξαν την οικογένεια και τα υπάρχοντά του. Έτσι ο Σεΐχης Μπεντρεντίν κρεμάστηκε πιθανότατα στις 18 Δεκεμβρίου του 1416 σε έναν πλάτανο στην αγορά των Σερρών απέναντι από το Εσκί τζαμί (βρισκόταν πίσω από το Μπεζεστένι) και το γυμνό του σώμα έμεινε εκεί κρεμασμένο για μια ολόκληρη μέρα. Στη συνέχεια το νεκρό σώμα παρέλαβαν οι μαθητές του, οι οποίοι το έθαψαν στο Ορτά Μεζαρλίκ (Τούρκικο νεκροταφείο), δίπλα στο Καντιρί Τεκέ. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει ο τάφος του Σεΐχη προσδιορίζεται στην οδό Ελ. Βενιζέλου 29, όπου σήμερα στεγάζεται ένα φαρμακείο.
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι οπαδοί του μετέφεραν τα οστά του στην Τουρκία και τώρα ο τάφος του βρίσκεται στην περιοχή Μπαγιαζίτ της Κωνσταντινούπολης.
Ακόμη και σήμερα υπάρχουν οπαδοί της φιλοσοφίας του Μπεντρεντίν κυρίως στη Ντομπρουτζά και στην Ανατολική Θράκη.
Ο εγγονός του Χαφίζ Χαλίλ έγραψε ένα βιβλίο για τη ζωή του παππού του, το ονομαζόμενο «menakibname», το μοναδικό αντίγραφο του οποίου βρισκόταν στις Σέρρες στον Καντιρί Τεκέ.
Το βιβλίο αυτό έχει εκδοθεί πολλές φορές και μαζί με το βιβλίο «Varidat» (Εμπνεύσεις) που έγραψε ο ίδιος ο Σεΐχης Μπεντρεντίν είναι τα πιο δημοφιλή βιβλία για όσους θέλουν να μάθουν γι' αυτόν.
Απόσπασμα από το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο και συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Πολιτικά Τραγούδια» του 1975 σε ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη. Αυτές τις μέρες προβάλλεται επίσης και ένα νέο ντοκιμαντέρ στην Αττάλεια της Τουρκίας για τον Σεΐχη που υπερασπίστηκε την ελευθερία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη και διαλαλούσε ότι δεν υπάρχει κόλαση και παράδεισος και ότι όλα προέρχονται από την φύση την ίδια εποχή που στη Μεσαιωνική Ευρώπη «έκαιγαν μάγισσες».
Τα λαϊκά κινήματα στις αρχές του 15ου αιώνα στην Οσμανική Αυτοκρατορία
Ο γιος και διάδοχος του Βαγιαζίτ Α΄- ο Μεχμέτ Α΄ (Μωάμεθ, 1402-1421) που είχε το παρανόμι «τσελεπής» («ευγενής», «ιπποτικός»), βρέθηκε στην ανάγκη να πολεμήσει με τους αδελφούς του (Σουλεϊμάν και Μουσά) που διεκδικούσαν το θρόνο, καθώς και με τους σελτζουκίδες εμίρηδες που είχαν αποκατασταθεί στις κτήσεις τους, κυρίως με τον εμίρη της Καραμανίας που πολιόρκησε και πυρπόλησε τα Προύσα, και με τους Βενετούς που κατάστρεψαν τον οσμανικό στόλο κοντά στην Καλλίπολη (1416). Αντίθετα, με το Βυζάντιο ο Μεχμέτ Α’ έκλεισε συμμαχία και τους ξανάδωσε μερικές παραθαλάσσιες πόλεις που είχε κατακτήσει.
Οι πόλεμοι αυτοί είναι καταστροφικοί για τους μικρούς τιμαριούχους και γίνονταν αιτία ν΄αυξηθεί η φορολογία σε βάρος των αγροτών. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσηκωθούν οι μικροτιμαριούχοι και να ενωθούν μαζί τους και οι αγρότες με τους βιοτέχνες. Η εξέγερση αυτή ξετυλίχτηκε σε πραγματικό εμφύλιο πόλεμο (στα 1415-1418, και σύμφωνα με άλλα δεδομένα στα 1413-1418).
Το κίνημα είχε επικεφαλής έναν σεϊχη των δερβίσηδων, τον Μπέντράντντίν Σιμαβί που δρούσε στη Ρούμελη (Ελλάδα). Οι δερβίσηδες Μπερκλιουντζέ Μουσταφάς (στην περιοχή Ιζμίρ-ελληνικά Σμύρνη) και Τορλάκ Κεμάλ (στην περιοχή Μανίσα- ελληνικά Μαγνησία) που δρούσαν με εντολή του Σιμαβί στη Μικρά Ασία και στηρίζονταν στους βιοτέχνες και στους αγρότες, ζητάνε να εξισωθούν κοινωνικά όλοι οι άνθρωποι και να γίνουν κοινά τα λογής λογής αγαθά «εκτός από τις παντρεμένες γυναίκες» και συγκεκριμένα: «Τα τρόφιμα, ο ρουχισμός, οι ιπποσκευές και η καλλιεργήσιμη γη». Κυρίως ζητάνε κοινοκτημοσύνη της γης. Οι ξεσηκωμένοι φορούσαν όλοι όμοια απλή στολή, έτρωγαν σε κοινά συσσίτια και διακήρυσσαν την αρχή της ισότητας και για τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες – τη μουσουλμανική, τη χριστιανική και την ιουδαϊκή.
Ο Μπερκλιουτζέ Μουσταφάς με τη μεσολάβηση ενός φίλου του χριστιανού μοναχού από τη Χίο, καλεί τους έλληνες αγρότες να ξεσηκωθούν μαζί με τους τούρκους αγρότες εναντίον των κοινών καταπιεστών- της οσμανικής φεουδαρχικής αριστοκρατίας που επικεφαλής της είναι ο σουλτάνος. Και πραγματικά στα μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου σχεδόν όλοι οι αγρότες, τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Έλληνες, ξεσηκώνονται και συντρίβουν το φεουδαρχικό στρατό που είχε συγκεντρωθεί στη Δυτική Μικρά Ασία. Μόνο ύστερα από δύο περίπου χρόνια, και αφού συγκέντρωσε σπαχήδες από όλο το κράτος του, ο σουλτάνος κατάπνιξε τελικά το κίνημα και εξόντωσε ανελέητα τους ξεσηκωμένους. Ύστερα, στα τέλη του 1418, συντρίβεται στη Ρούμελη και ο στρατός του σεϊχη Μπέντρ-άντ-ντίν.
Στις αρχές του 15ου αιώνα στα κατώτερα στρώματα των πόλεων της Τουρκίας διαδίδεται πλατιά η αιρετική διδασκαλία του μυστικιστικού σιιτικού δόγματος των χουρουφιτών που είχε αντιφεουδαρχικές τάσεις και κήρυσσε την κοινωνική ισότητα και την κοινοκτημοσύνη των αγαθών. Η αίρεση αυτή πρωτοπαρουσιάζεται στα τέλη του 14ου αιώνα στο Χορασάν. Εξεγέρσεις ξεσπάνε και ανάμεσα στους υποταγμένους λαούς της Βαλκανικής χερσονήσου που δεν ανέχονται την οσμανική κυριαρχία (εξέγερση στην περιοχή Βιδινίου στη Βουλγαρία στα 1403 κ.ά.)
(ΑΑπό την Παγκόσμια Ιστορία, Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, μετάφραση στα ελληνικά το 1958)
Του Μπεντρεντίν τα παλικάρια
Οι εξεγέρσεις που συνδέθηκαν με το όνομα του σεΐχη Μπεντρεντίν το έτος 1416 στην Ανατολία και στα Βαλκάνια έχουν καταγραφεί ιστοριο γραφικά ως μείζονα γεγονότα της πρώιμης οθωμανικής ιστορίας. Την ίδια στιγμή, η προσωπικότητα και η επιρροή του Μπεντρεντίν αποτέλεσαν και αποτελούν πολύ ενδιαφέρον ιδεολογικό διακύβευμα στη σύγχρονη τουρκική ιστορία,ιδιαίτερα στον απόηχο του σπουδαίου ποιήματος που συνέθεσε διαβάζονταςστη φυλακή για τον σεΐχη του 15ου αιώνα ο μεγάλος τούρκος ποιητής Ναζίμ Χικμέτ.
Στην παρούσα μελέτη επιχειρούμε συνοπτικά να παρουσιάσουμε τα γεγονότα και την ιδεολογική τους ιστορία, καθώς το ιστοριογραφικό ενδιαφέρον στη διεθνή και τουρκική βιβλιογραφία είναι ιδιαίτερα αυξημένο τελευταία,εκθέτοντας συνοπτικά και ορισμένες πρώτες σκέψεις για την επαναπροσέγγιση του θέματος.
Πηγή: lefterianews.wordpress.com | Το διαβάσαμε εδώ